Stoner. John Williams

'Masters, die een hardgekookt ei van de gratis lunch omhooghield alsof het een kristallen bol was, zei: 'Hebben de heren ooit stilgestaan bij de ware aard van de universiteit? Meneer Stoner, meneer Finch?'

[...]

Masters stopte de rest van het ei in zijn mond, kauwde er even vergenoegd op, en nam een grote slok bier. 'Maar jullie hebben het allebei bij het verkeerde eind,' zei hij. 'Het is een gesticht of - hoe heet zoiets tegenwoordig? - een rusthuis, voor de geestelijk zwakken, de bejaarden, de ontevredenen en anderszins incompetenten. Neem ons drieën nou - wíj zijn de universiteit. Een vreemdeling zou niet doorhebben dat we zoveel gemeen hebben, maar wíj weten het, nietwaar? Wij weten het donders goed.'' (p. 37-38)

In 2012 verscheen de vertaling van Stoner van John Williams in Nederland nadat het enkele jaren daarvoor in Amerika heruitgegeven was. De roman verscheen voor het eerst in 1965, maar had toen niet de impact die het een halve eeuw later wel had. Zoals meestal liet ik ook deze boekenhype aan me voorbij gaan. Als het niet meer op alle leestafels ligt en het de tand des tijds doorstaat, lees ik het. Bovendien was ik in 2012 nog niet in dienst van een universiteit terwijl ik inmiddels ruimschoots van de universitaire wereld geproefd heb. Stoner en ik waren klaar voor elkaar. 

William Stoner groeit eind negentiende eeuw op als enig kind van een arme boerenfamilie in Missouri. Zijn vader verwacht dat hij later het boerenbedrijf overneemt en denkt dat zijn zoon een grotere kans van slagen heeft als hij enkele jaren aan de landbouwhogeschool in Columbia studeert. Stoner gaat inwonen bij familie, waar hij al zijn vrije uren moet werken op hun boerderij. Onderdeel van Stoner's bacheloropleiding is de verplichte cursus Engelse letterkunde. Stoner wordt verliefd op de literatuur en switcht zonder het zijn ouders te vertellen van opleiding. Pas bij de diploma-uitreiking maakt Stoner schoorvoetend duidelijk dat hij een academische loopbaan zal aanvangen en niet zal terugkeren naar de boerderij van zijn ouders. 

William ontmoet een vrouw, een meisje nog, en zij aanvaarden een huwelijk. Ze moet niets van hem weten, totdat ze bedacht heeft dat ze een kind wil. Na een aantal bezeten maanden is ze zwanger en wil ze opnieuw niks meer van Stoner weten. Stoner en zijn dochter hebben een goede, onbevangen band, totdat Stoner's vrouw het kind claimt en haar afzondert van haar vader.

Stoner heeft aanvankelijk succes op de universiteit. Een nieuwkomer loopt Stoner voor de voeten en zal dat blijven doen. Zijn populairste college wordt hem ontnomen en hij wordt teruggezet naar de basisvakken. Dan ontmoet Stoner een briljante studente. Ze raken verliefd en beginnen een relatie. Ondanks hun voorzichtigheid heeft de universitaire gemeenschap snel door dat zij met elkaar verhouden, evenals de vrouw van Stoner. De studente besluit in het holst van een nacht te vertrekken om Stoner's carrière te redden. Hij heeft nooit zoveel liefde gevoeld en ontvangen.

De sfeer in het boek kenmerkt zich door een benauwende stilte. Men gebruikt weinig woorden. Niemand heeft in dat milieu, in die tijd geleerd om te praten dus veel wordt niet uitgesproken. Stoner voelt zich onbegrepen, maar is ook niet bij machte om anderen te doorgronden. De jongere generatie lijkt symbool te staan voor een verandering: Stoner's dochter die aanvankelijk heel vrij en open is, en de studente met wie Stoner lange gesprekken voert. Ook de sfeerschets van de academische wereld is treffend en misschien wel onafhankelijk van plaats en tijd. Die context benadrukt des te meer het onvermogen van Stoner om zijn leven zelf vorm te geven.
Stoner is zo mooi, zo verdrietig en zo raak. Het staat met stip in mijn top van beste boeken ooit en het zal voorbij de hype nog decennia gelezen worden.